صنعت نسل 4 (Industry 4.0) به مرحله جدیدی از پیشرفت فناوری اشاره دارد که تمرکز آن بر هوش مصنوعی، ارتباطات متقابل ماشین آلات و اتوماسیون است. این مفهوم برای اولین بار در سال 2006 در سمینار «استراتژی فناوری های پیشرفته آلمان» در شهر هانور آلمان مطرح شد. محور بحث صنعت نسل 4 تنها شامل صنعت و تولیدات کارخانه ای نمی شود، بلکه تمام ابعاد جامعه را در بر می‌گیرد. در حقیقت سیاست گذاری کلان جامعه است که یقینا تمام جنبه های زندگی بشر را در بر می‌گیرد. معمولا از صنعت 4 به جای مفهوم انقلاب صنعتی چهارم استفاده می شود. در این مقاله قصد داریم در خصوص تحول صنعتی چهارم و ویژگی های آن بحث کنیم.
سیر تحول صنعتی
جهان از سال 1800 تاکنون چهار انقلاب صنعتی را نظاره گر بوده است:
- انقلاب صنعتی اول:
اولین انقلاب صنعتی بین اواخر 1700 و اوایل 1800 رخ داد. پیش از این دوره، تمام کار ها توسط دست و نیروی چهارپایان انجام می شد. با اختراع موتور بخار و پیشرفت های مکانیکی، بشر توانست بسیاری از کارها را توسط ماشین آلات انجام دهد. علم معدن و متولورژی مطرح گردید. کارخانجات تولید آهن و نساجی راه اندازی شدند و انواع ابزار آلات مکانیکی تولید شد. بسیاری از مشاغلی که بر مبنای چهارپایان و نیروی انسانی بود کمرنگ شد و یا از بین رفت. انقلاب صنعتی حتی دیدگاه مردم را تغییر داد. چرا که با وجود قطار و کشتی های بخار، مسافرت و حمل و نقل به نقاط دور امکان پذیر شد و مردم فهمیدند که دیگر محدود به مکان و شرایط خاص نیستند.
- انقلاب صنعتی دوم:
در اوایل قرن بیستم (سال‌های 1900 تا 1950)، جهان با استفاده از برق در کارخانه ها وارد دومین انقلاب صنعتی شد. الکتریسیته تولیدکنندگان را قادر ساخت تا کارایی را افزایش دهند. تمام موتور‌هایی که قبلا با سوخت های فسیلی و بخار آب کار می کردند جای خود را به موتور های برقی دادند. با نور لامپ شب شکل تازه‌ای به خود گرفت. در این مرحله بود که مفاهیم تولید انبوه مانند خط مونتاژ به عنوان راهی برای افزایش بهره‌وری معرفی شد.
- انقلاب صنعتی سوم:
اواخر دهه 1950، سومین انقلاب صنعتی به آرامی ظهور کرد. با اختراع رایانه و اینترنت، شکل کارها و ارتباطات انسانی تغییر کرد. مفهوم دهکده جهانی مطرح شد به این معنا که اینترنت فاصله های فیزیکی را کوتاه کرد و انتقال اطلاعات در کسری از ثانیه و به سهولت میسر شد. تولیدکنندگان شروع به استفاده از فناوری های الکترونیکی و رایانه در کارخانه‌ها کردند. یعنی تولید از فناوری آنالوگ و مکانیکی به سمت فناوری دیجیتال و نرم‌افزار اتوماسیون حرکت کرد. رباتیک و پردازنده های PLC معرفی شد و به صورت گسترده در کارخانجات مورد استفاده قرار گرفت. فناوری اطلاعات، شبکه های رایانه ای و اتوماسیون به علوم جذاب روز تبدیل شد.
- انقلاب صنعتی چهارم:
در چند دهه گذشته، اتوماسیون، رباتیک و هوش مصنوعی به قدری پیشرفت کرده است که می توان گفت انقلاب صنعتی دیگری رخ داده است. با ظهور زنجیره بلوکی(Block Chain)، اینترنت اشیاء(IOT)، سیستم های بلادرنگ (Real-time)، سیستم‌های فیزیکی-سایبری و داده بزرگ (Big Data)، رویکرد جامع‌تری برای تولید ارائه شده است. این فناوری ها به صاحبان مشاغل قدرت می دهد تا هر جنبه ای از عملکرد خود را بهتر کنترل و درک کنند. هوش مصنوعی می توان هزینه های تولید را کاهش و بهره وری را افزایش داد. ولی دقیقا مشابه تمامی انقلاب های صنعتی پیشین، بحث بسیار فراتر از صنعت است و سایر جنبه های زندگی بشر را نیز در بر می گیرد. کارخانه هوشمند یقینا تاثیر غیر قابل انکاری در مشاغل و سبک زندگی کارکنان دارد.
به طور خلاسه می توان سیر تحول صنعتی را از انقلاب صنعتی اول تا چهارم، در قالب شکل زیر مشاهده کرد:
